بخش دهم
تراز انرژی

1-10 تراز كل انرژی اولیه

1-1-10 تولید انرژی اولیه

انرژی اولیه شامل انواع حاملهای انرژی است كه قبل از مرحله فرآورش و تبدیل در طبیعت وجود دارد. انرژی اولیة شامل نفت خام، گاز غنی، زغال‌سنگ، برق‌آبی، انرژی‌های تجدیدپذیر، هیزم و سوخت‌های سنتی است. در سال 1395 بیشترین سهم در تولید انرژی اولیه مربوط به تولید گازغنی بوده است. سهم نفت خام در تولید انرژی اولیه از 54/68 درصد در سال 1385 به 40/17 درصد در سال 1395 ولی نسبت به سال قبل از آن تولید نفت خام با افزایش مواجه بوده است. سهم گاز در این دوره با افزایش تولید گاز از فازهای مختلف میدان پارس جنوبی و سایر میادین گازی، از 44/20 درصد در سال 1385 به 59/00 درصد در سال 1395 افزایش یافته است. میزان تولید گاز نسبت به سال قبل به میزان 8/36 درصد افزایش یافته است. با توجه به سهم ناچیز (0/83 درصد) سایر حامل‌های انرژی اولیه در سال 1395 تولید انرژی كشور همچنان بیشتر به منابع گاز و پس‌ازآن نفت وابسته بوده است، با افزایش تولید نفت خام و گاز غنی، تولید كل انرژی اولیه در سال 1395 نسبت به سال قبل با افزایش 17/4 درصد روبرو بوده است.
در جدول10-1 و10-2 و نمودار 10-1 میزان تولید و سهم حاملهای انرژی در تولید انرژی اولیه نشان داده‌شده است.

2-1-10 واردات انرژی

واردات حاملهای انرژی با توجه به تبادلات نفت خام با كشورهای همسایة شمالی و ‏نیازهای داخلی به برخی از فرآوردههای نفتی، گاز و برق، صورت می پذیرد.
واردات نفت خام از كشورهای همسایه شمالی به ‏روش سوآپ كه در سال 1388 به 32/78 میلیون بشكه معادل نفت خام رسیده بود، به علت عدم استقبال شركت‌های طرف قرارداد به ادامه عملیات سوآپ در سال 1392 متوقف گردید و در سال 1395 نیز همچنان قطع بوده است.
در سال 1395 واردات فرآوردههای نفتی فقط شامل بنزین‌‌موتور بود كه نسبت به سال‌ قبل جمعاً با افزایش20/77 درصد روبرو شد.
واردات گاز طبیعی در سال 1395 به‌منظورتأمین بخشی از گاز طبیعی موردنیاز مناطق شمالی و شمال‌شرق كشور با35/45 درصد کاهش نسبت به سال قبل به 36/15 میلیون بشكه معادل نفت خام در سال رسید. لازم به ذكر است كه در سال 1395 میزان كل واردات گاز (36/15 میلیون مترمکعب در روز) از صادرات آن (55/86 میلیون مترمکعب در روز) كمتر بوده و از این بابت تراز تجارت گاز مثبت شده است.
واردات برق در سال 1395 با افزایش 1/36 درصدی نسبت به سال قبل روبرو بوده است.
با توجه به توضیحات بالا درمجموع كل واردات حامل‌های انرژی حدود 19/12 درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است. جدول 10-3 و نمودار 10-2 میزان واردات حاملهای انرژی و همچنین نمودار 10-3 سهم حاملهای انرژی در كل واردات را نشان می دهد.

3-1-10 صادرات انرژی

بیشترین صادرات نفتی كشور مربوط به صادرات مستقیم نفت خام می‏باشد كه در سال 1395، با سهم 66/4 درصد از كل صادرات حامل‌های انرژی معادل 765 میلیون بشكه معادل نفت خام بوده است كه نسبت به سال قبل (1394) 85/17 درصد افزایش داشته است.
در سال 1395 صادرات نفت خام (سوآپ) به علت توقف كامل عملیات سوآپ متوقف بود.
میزان صادرات مایعات و میعانات گازی در سال 1395 نسبت به سال قبل در حدود 102/82 درصد افزایش نشان می‌دهد.
در سال 1395 مقدار صادرات فرآورده‌های نفتی نسبت به سال قبل 59/6 درصد افزایش یافت كه این افزایش بیشتر مربوط به صادرات در ابتدا نفت كوره كه معمولاً عمده صادرات فرآورده‌های نفتی را تشكیل می‌دهد و سپس نفت‏گاز و گازمایع بوده است. صادرات سایر فرآورده‌های نفتی نظیر نفتا نیز با افزایش 71/50 درصد روبرو بوده است.
صادرات سایر حامل‌های انرژی نظیر برق نسبت به سال قبل 32/12 درصد كاهش داشته است.
بدین ترتیب با توجه به توضیحات فوق به‌طوركلی درمجموع صادرات كل حامل‌های انرژی نسبت به سال قبل 71/66 درصد افزایش یافته است.
جدول 10-4 و نمودار10-5 صادرات حاملهای انرژی و همچنین نمودار10-4 سهم حاملهای انرژی در صادرات در دوره 95-1385را نشان می دهند.

2-10 تراز نفت خام و فرآوردههای نفتی

جداول 10-5 الی 10-12 تراز نفت خام و فرآورده های اصلی نفتی به تفکیک فرآورده ها را در دورة 95-1385 نشان می دهد.
نكات قابل توجه در جداول مذكور به شرح زیر می باشند:
– افزایش قابل توجه تولید و صادرات نفت خام در سال 95 نسبت به سال قبل.
– تراز گازمایع در جدول 10-6 بر اساس تولید پالایشگاههای نفت و مصرف داخلی و تأمین كمبود آن از طریق برداشت از تولیدات پتروشیمی كه به‌عنوان واردات محسوب می‌شود و همچنین واردات از سایر منابع داخل و خارج تهیه و تنظیم شده است.
– گاز مایع علاوه بر پالایشگاه‌های نفت در مجتمع‌های پتروشیمی و پالایشگاه‌های گاز نیز تولید می‌شود كه بخش عمده آن صادر و بقیه نیز برای خوراك مجتمع‌های پتروشیمی و تأمین كمبود مصارف داخلی به مصرف می‌رسد. بر این اساس موازنه تولید و مصرف كل گاز مایع در كلیه واحدهای صنعت نفت شامل پالایشگاه‌های نفت (تولید از نفت خام)، پالایشگاه‌های گازی و مجتمع های پتروشیمی (تولید از مایعات و میعانات گازی خوراك واحدها)‌ و همچنین واردات از كشورهای همسایه در مقابل مصارف داخلی و صادرات آن به‌منظور نشان دادن وضعیت كلی تولید و مصرف این فرآورده در چرخه عملیات صنعت نفت در جدول 10-12 تهیه و تنظیم شده است.
– بنزین موتوروضعیت كلی تراز بنزین موتور در سال 1395 در جدول 10-7 نمایانگر تولید داخلی بیشتر به علت شروع بهره‌برداری از طرح‌های توسعه و بهینه‌سازی پالایشگاه‌ها و افزایش قابل ملاحظه واردات نسبت به سال قبل برای جبران قطع برداشت از بنزین تولیدی پتروشیمی، جهت تأمین میزان مصرف بوده است.
– سوخت‌های هوایی وضعیت كلی تراز سوخت‌های هوایی در سال 1395 در جدول 10-8 نمایانگر افزایش اندك تولید در داخل نسبت به سال قبل و هم چنین افزایش اندك مصرف به علت افزایش پروازهای داخلی و خارجی در سال 1394 نسبت به سال قبل بوده اما با این وجود مقدار عرضه بیش از مصرف بوده که در موازنه موجب اندكی ذخیره در مخازن شده است.
– نفت سفید وضعیت كلی تراز نفت سفید در سال 1395 در جدول 10-9 نشان میدهد كه در ادامة روند جایگزینی گاز در بخش‌های خانگی/تجاری، میزان تولید داخلی و مصرف همانند سال‌های گذشته كاهشی بوده است.
– نفت گازوضعیت كلی تراز نفت گاز در سال 1395 در جدول 10-10 نمایانگر افزایش صادرات این فرآورده در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال قبل می باشد که موجب شده مقداری از ذخایر برداشت انجام گیرد.
– نفت كوره وضعیت كلی تراز نفت كوره در سال 1395 در جدول 10-11 تقریباً نمایانگر كاهش تولید داخل به‌علت اجرای طرح‌های توسعه و بهینه‌سازی پالایشگاه‌ها و تغییر نسبی در تركیب تولید پالایشگاه ها، كاهش مصرف و در عین حال افزایش فابل ملاحظه صادرات نسبت به سال قبل بوده كه علیرغم کاهش مصرف نفت کوره برای تأمین نیاز کشور مقداری از ذخایر نفت کوره برداشت گردیده است.

3-10 تراز گاز غنی

جداول 10-13 و 10-14 موازنه تولید و تحویل گاز غنی را در سال‌های 95-1385 نشان می دهد.
گاز غنی به‌طور معمول به پالایشگاه‌های گازی و واحدهای نم‌زدایی و کارخانه‌های گاز و گازمایع جهت تأمین گاز سبك برای مصارف نهایی بخشها و همچنین تأمین خوراك برخی از مجتمع‌های پتروشیمی و مصارف عملیات تزریق به مخازن نفت و سایر مصارف عملیاتی تحویل شده است. میزان تولید گاز غنی در سال 1395 با توجه به تولید گازهای همراه و گاز میادین مستقل و سازندهای گازی حدود 778/96 میلیون مترمکعب در روز بوده كه به علت افزایش تولید گاز غنی از میادین مستقل پارس جنوبی نسبت به سال گذشته8/08 درصد افزایش یافته است.
میزان گاز غنی تزریق شده در سال 1395 حدود 17/28 میلیون مترمکعب در روز بوده که با سهم 21/51 درصد از كل حجم گاز تزریقی (80/33 میلیون مترمکعب در روز) ، نسبت به سال قبل (23/8 میلیون مترمکعب در روز) 27/2 درصد کاهش یافته است.
میزان عرضة گازغنی به پتروشیمی در سال 1395، حدود 721/08 میلیون مترمکعب در روز بوده كه نسبت به سال قبل 8/17 درصد کاهش یافته است.
میزان مصرف گاز غنی در بخش عملیاتی از حدود 5/68 میلیون مترمکعب در روز در سال 1385،به علت استفاده بیشتر از گازسبك به 4/70 میلیون مترمکعب در روز در سال 1395 و نسبت به سال قبل (4/75 میلیون مترمكعب در روز) نیز 1/32 درصد کاهش نشان می‌دهد.

4-10 تراز گاز سبك

جداول 10-15 و 10-16 موازنه تولید و تحویل گاز سبك را در سال‌های 95-1385 نشان می دهد.
در سال 1395، كل گازسبك عرضه شده 646/11 میلیون مترمكعب در روز شامل 630/08 میلیون مترمكعب در روز تولید داخل و 16/03 میلیون مترمكعب در روز از محل واردات بوده است كه با وجود کاهش واردات، نسبت به سال قبل 5/58 درصد افزایش یافته است. درحالی‌که واردات گاز در سال 1395، 2/5 درصد از جمع منابع گازسبك (تولید و واردات)‌ را به خود اختصاص داده، صادرات گاز با مقدار24/78 میلیون مترمكعب در روز 3/84 درصد از عرضة گازسبك كشور را تشكیل می‏دهد كه نمایانگر تراز مثبت تجارت گاز در این سال بوده است. در سال 1395، مصارف بخش‌های نهایی، خوراك پتروشیمی، هیدروژن-سازی و مصارف عملیاتی صنعت نفت، (542/44 میلیون مترمکعب در روز) 83/33 درصد از عرضه گاز سبك را تشكیل داده است كه در مقایسه با رقم (508/51 میلیون مترمکعب در روز) 83/33 درصد در سال 1394، به‌طور کلی این سهم به میزان 0/62 درصد کاهش یافته است.
از كل میزان گاز سبك عرضه شده 1/97 درصد مربوط به مقدار گاز قابل جمع‌آوری و تلفات انتقال و توزیع بوده است كه در مقایسه با سال 1394 (1/31 درصد) ازنظر مقدار58/86 درصد افزایش یافته است.
در سال 1395 سهم حجم تزریق گازسبك نسبت به كل گاز تولید و واردشده 9/75 درصد بوده كه نسبت به سال قبل ازنظر مقدار این سهم 1/32 افزایش نشان می‌دهد.
در سال 1395 سهم گازسبك تحویل شده به پتروشیمی حدود 2/48 درصد از كل تولید و واردات گازسبك بوده كه به علت عرضه مناسب گاز نسبت به سال 1394 (2/47 درصد از كل عرضه مقدار كمی افزایش یافته است.
مقدار مصارف عملیاتی واحدهای مختلف صنعت نفت (پالایشگاه‌های نفت، گاز و تلمبه‌های انتقال نفت و ایستگاه‌های تقویت فشار) در سال 1395 با سهم 4/09 درصد از كل گاز عرضه شده نسبت به سال قبل (با سهم 4/85 درصد از عرضه كل)، 0/76 درصد كاهش و ازنظر مقدار 10/9 درصد افزایش ‌یافته است.
در سال 1395 در ادامه بهره‌برداری از مخازن سراچه و شوریجه به‌عنوان اولین مخازن ذخیره گاز، از اوایل سال1393، به‌طور متوسط گاز به میزان 5/86 میلیون مترمکعب در روز به مخزن مذكور تزریق گردیده كه نسبت به سال قبل 3/9 درصد کاهش یافته است.
در سال 1395، بر اساس آمار و اطلاعات گازرسانی شركت ملی گازدرمجموع 182377/8 میلیون مترمكعب در سال (معادل با 498/3 میلیون مترمکعب در روز) در بخش‌های مختلف مصرف شده كه پس از افزایش سایر مصارف جنبی، تلفات فرآورش و انتقال و توزیع، صادرات و تزریق به مخازن ذخیره‌سازی گاز مقدار آن به 652/29 میلیون مترمکعب در روز می‌رسد كه در مقایسه با آمار تولید گاز ارایه شده توسط شركت ملی نفت و واردات گاز (646/11 میلیون مترمکعب در روز)، اختلاف آماری در حدود 6/18- میلیون مترمكعب در روزمصرف بیشتر گاز را از مقدار تولید نشان می‌دهد.

5-10 تراز مایعات و میعانات گازی

با توجه به مقدار تولید و مصرف مایعات و میعانات گازی در بخشهای فرآورش (بخش سوم)‌ و مصرف انرژی (بخش هشتم)، موازنة تولید و تحویل مایعات‌ و میعانات گازی در دورة زمانی 95-1385 به شرح جدول
10-17 و 10-18تنظیم شده است.
چنانكه از جداول فوق مشاهده می‌شود در سال 1395 تولید مایعات و میعانات گازی 10/69 درصد افزایش یافته است. در این سال، حدود 31/7 درصد از كل تولیدات مایعات و میعانات گازی با 10/34 درصد افزایش نسبت به سال قبل به خوراك مجتمع‌های پتروشیمی و حدود 79/4 درصد از كل تولیدات با 102/84 درصد افزایش به صادرات اختصاص یافته است.

6-10 تراز برق

بر اساس میزان تولید و مصرف برق در بخشهای فرآورش و تبدیل (بخش سوم) و مصرف انرژی (بخش هشتم)، موازنة تولید و تحویل برق در دوره زمانی 95-1385، به شرح جدول 10-19 انجام شده است.
آمار جدول فوق نشان می دهد كه هر ساله با افزایش تعداد نیروگاه‌های حرارتی، سوخت مصرفی به علت عدم تغییر محسوس در راندمان كلی نیروگاه‌ها، با افزایش روبرو بوده و تلفات تبدیل نیروگاهی تقریباً به همان نسبت افزایش یافته به‌طوری كه افزایش متوسط رشد سوخت مصرفی در دوره زمانی سال‌های 95-1385، حدود 3/89 درصد بوده كه با افزایش رشد متوسط تلفات تبدیل نیروگاهی با مقدار حدود 3/7 درصد را نشان می‌دهد. گرچه در سال‌های 87-1384 سهم تلفات انتقال و توزیع برق از كل تولید ویژه انرژی الكتریكی در محدوده 18 درصد بوده ولی در سالهای اخیر روندی کاهشی داشته تاجایی که در دو سال اخیر این سهم به محدوده 12 درصد رسیده است. تلفات انتقال و توزیع برق در سال 1395 به 19/72 میلیون بشكه معادل نفت خام رسیده كه نسبت به سال 1394 اندکی افزایش داشته است. كه به‌طورکلی تفاوت مقدار تلفات انتقال و توزیع برق با استانداردهای جهانی را می‌توان به تلفات شبكه‌های توزیع و قدیمی و فرسوده بودن برخی از قسمتهای شبکة توزیع نسبت داد. جدول 10-19 راندمان محاسبه‌شده بر اساس جدول تراز برق را نشان می‌دهد كه در مقایسه با راندمان اعلام‌شده توسط وزارت نیرو تفاوت وجود دارد كه این اختلاف به علت اختلاف در ارزش حرارتی سوخت مصرفی و برخی اختلافات آماری در سوخت گاز دریافتی است.

7-10 عرضة انرژی اولیه برای مصارف داخلی

میزان حاملهای انرژی تولیدی و وارداتی، پس از كسر صادرات، تزریق، سوخت عرضه شده به كشتی‌های بین‌المللی، حامل‌های انرژی قابل جمع آوری، با در نظر گرفتن ذخیره و یا برداشت از ذخیره به‌عنوان انرژی اولیه جهت مصارف داخلی عرضه می‌شود.
عرضه انرژی اولیه برای مصارف داخلی كشور در سال 1385 بالغ‌بر 1460/71 میلیون بشكه معادل نفت خام بوده كه در سال 1395 با رشد متوسط سالیانه 3/49 درصد به 2058/27 میلیون بشكه معادل نفت خام رسیده است. مطابق جدول 10-20 درمجموع عرضه انرژی اولیه در سال 1395 نسبت به سال قبل 1/53 درصد افزایش داشته است.
در جدول 10-20 و نمودار 10-6 عرضة انرژی اولیه در سالهای 95-1385 نشان داده‌شده است.
چنانكه جدول 10-20 نشان می دهد درحالی‌که عرضة نفت خام در سالهای 95-1385 تقریباً روندی ثابتی كرده، گاز غنی در عرضة كل انرژی مصرفی داخل كشور با رشد متوسط سالیانه 6/37 درصدی افزایش قابل ملاحظه ای داشته است.
تركیب حاملهای انرژی در عرضة انرژی اولیه برای مصرف داخلی در سال 1395، شامل 23/00 درصد نفت خام، 75/85 درصد گاز غنی و مجموعاً 1/15 درصد نیز زغال‌سنگ، سوختهای سنتی و انرژی‌های تجدیدپذیر بوده كه تغییراتی ازنظر درصد تركیب نفت خام وگاز غنی در عرضه انرژی اولیه نسبت به سال قبل (25/92 درصد نفت خام و 72/94 درصد گاز غنی و 1/14 درصد مابقی) داشته است. لیكن به‌طورکلی عرضه نفت خام داخلی نسبت به سال قبل با كاهش روبرو بوده و عرضه گاز غنی نیز به دلیل تولید بیشتر گاز از میدان‌های مستقل گازی افزایش یافته است.

1-7-10 تلفات فرآورش، تبدیل و انتقال و توزیع انرژی

در بخش میانی جدول ترازنامه هیدروكربوری، تراز خوراك، تولید، مصرف، سوخت مصرفی، تلفات و وضعیت ذخیره‌سازی بخش انرژی كشور شامل پالایشگاه‌های نفت و گاز و نیروگاه‌ها محاسبه‌شده است. در تراز پالایشگاه‌های نفت، نفت خام خوراك پالایشگاهها پس از فرآورش، به انواع فرآوردهها تبدیل می‌شود و علاوه بر آن به علت تغییراتی كه در اثر فعل و انفعالات تبدیل و شكست مولكولی در فرآورده‌های تولیدی حاصل می‌شود. در پالایشگاههای گاز، واحدهای نم‌زدایی و کارخانه‌های گاز و گازمایع گاز غنی به گازسبك و مایعات و میعانات گازی، گاز مایع و اتان تبدیل می‌شود و اختلاف بین خوراك و محصولات تولیدی، میزان گازهای ترش معادل برای تولید گوگرد در پالایشگاه‌های گازی را نشان می‏دهد.
در نیروگاههای حرارتی نیز سوخت‌های مایع،گاز طبیعی، گاز كوره بلند، كك و زغال‌سنگبه برق تبدیل می‏شوند. علاوه بر عوامل فوق، مصارف داخلی، عملیاتی و تلفات انتقال و توزیع عملیات بخش انرژی به تفكیك سوخت‌های مصرفی و هدر رفته نیز در بخش میانی جدول تراز محاسبه و ارایه می‌شود.
جدول10-21مقدار تلفات سیستم‌های فرآورش نفت، ‌گاز و تلفات تبدیل نیروگاه‌ را نشان می‌دهد.

همانطور كه از ارقام جدول 10-21 مشهود است 17/68 درصد انرژی اولیه مصرفی داخل كشور معادل 363/99 میلیون بشكه معادل نفت خام در سال 1394، در بخش فرآورش و تبدیل تلف شده كه نسبت به سال قبل 354/42 میلیون بشكه معادل نفت خام (17/53 درصد انرژی اولیه) ازنظر مقدار حدود 0/8 درصد کاهش داشته است.چنانكه از ارقام جدول مشهود است بیشتر این تلفات مربوط به تلفات تبدیل در نیروگاه‌ها و پس‌ازآن تلفات گاز در بخشهای فرآیندی پالایشگاههای گاز بوده است.
در جدول 10-22 تلفات انتقال و توزیع در بخش برق و واحدهای عملیاتی انتقال گاز طبیعی نشان داده‌شده است. همانطور كه ملاحظه می‌شود، در سال 1385 تلفات انتقال و توزیع بالغ‌ بر 21/05 میلیون بشكه معادل نفت خام بوده، كه با متوسط رشد كاهشی سالیانه 0/34- درصد در سال 1395 به 20/36 میلیون بشكه معادل نفت خام رسیده كه هدر رفت تقریباً یک درصد از انرژی اولیه را در این رابطه نشان می‌دهد.

8-10 مصرف انرژی

حامل‌های انرژی تولید شده در سیستم‌های فرآورش و تبدیل پس از كسر مصرف عملیاتی و تلفات فرآیندهای تولید انرژی برای بخش‌های مصرف‏كنندة نهایی، شامل بخش خانگی/تجاری، حمل‌ونقل، صنعت، كشاورزی، خوراك پتروشیمی، مصارف غیرانرژی‌زا و سایر مصرف‌كنندگان عرضه می‌شوند. مصرف حاملهای انرژی در بخشهای نهایی در جدول10-23 نشان داده‌شده است.
حاملهای انرژی مصرفی در بخش انرژی نهایی شامل فرآوردههای نفتی، گاز غنی، گاز سبك، مایعات و میعانات گازی، برق‌آبی، بادی و خورشیدی و انرژی‌های نو و زغال‌سنگ و سوخت‌های سنتی می‏باشند. مصرف انرژی نهایی به تفکیک بخشها در جدول10-24 آورده ‌شده است.

1-8-10 اختلافات آماری

در سال 1395 جمع جبری اختلافات آماری برابر با 9/84 میلیون بشكه معادل نفت خام و جمع قدرمطلق اختلافات آماری برایر یا 39/44 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده است.
در جدول10-25 مصارف نهایی در بخشهای مختلف و در جدول10-26 سهم بخشهای مختلف در مصرف انرژی نهایی نشان داده‌شده است.