فصل پنجم

واردات

صادرات

وضعیت جهانی

آنچه دراین بخش به آن پرداخته می شود

واردات و صادرات هيدروكربوري

دانلود فایل الکترونیکی فصل پنجم

دانلود فایل جداول فصل پنجم

بخش پنجم
واردات و صادرات هیدروكربوری

1-5 واردات

1-1-5 واردات نفت خام (سوآپ)

جایگاه ویژه و ژئوپلتیك ایران در میان كشورهای منطقه موجبات این امر را فراهم كرده است كه بتواند غیر از تولیدات خود، تولیدات دیگر كشورهای همسایه را نیز صادر كند. در این رابطه به علت عدم دسترسی برخی از همسایگان به خصوص كشورهای مجاور دریای خزر به آب‌راه‌های آزاد بین‌المللی، با صرفه بودن مسیر انتقال نفت از ایران به لحاظ داشتن مرز دریایی با خلیج‌فارس و دریای عمان منجر به امضاء قراردادهایی با شركت‌های خارجی درگیر در توسعه میادین نفتی كشورهای همسایه شمالی شد كه بر اساس آن روزانه مقادیری نفت خام سبك از آن كشورها تحویل پالایشگاه‌های تهران و تبریز می‌شد و در عوض به همین مقدار نفت خام سبك ایران در خلیج‌فارس به شركای تجاری آن كشورها تحویل می‌گردید. بدین ترتیب مبادله نفت خام با سایر كشورهای حاشیه دریای خزر تا سال 1388 به اوج خود رسید و همزمان نیز پروژه‌های مرتبط با این طرح در جهت افزایش تحویل، انتقال و مبادله نفت خام تا 500 هزار بشكه در روز ادامه یافت. به‌طوری كه در سال های اخیر فاز سوم طرح انتقال فرآورش نفت خام كشورهای حوزه دریای خزر با عنوان طرح احداث مخازن تعادلی ساری- مغانكبه بهره‌برداری رسید. در این طرح 4 مخزن ذخیره نفت خام به ظرفیت 40 هزار مترمكعب با سقف شناور در ساری و مغانك، 2 مخزن ذخیره آب آتش‌نشانی با سقف ثابت 6 هزار مترمکعبی در مغانك و 2 مخزن ذخیره آب آتش‌نشانی بدون سقف 6 هزار مترمکعبی در ساری احداث شده است.
مخازن تعادلی در این بخش امنیت خوراك پالایشگاه‌های تهران و تبریز را تأمین می‌كند. با بهره‌برداری از این فاز امكان انتقال روزانه 500 هزار بشكه نفت خام از طرح انتقال و فرآورش نفت خام كشورهای حوزه دریای خزر فراهم شد. علاوه بر آن، پروژه‌های توسعه‌ای طرح افزایش سوآپ نفت خام در بندر نكا مشتمل بر احداث حوضچه فراگیر، ساخت اسكله‌های مختلف و چند منظوره شامل اسكله‌های تخلیه و بارگیری فرآورده‌های نفتی، اسكله‌های خدماتی و پشتیبانی و اسكله‌های تعمیراتی برای پهلوگیری نفتكش‌هایی با ظرفیت 14 هزار تن در بندر نكا در سال 1393 با پیشرفت فیزیكی خوبی در دست اجرا قرار داشت.
قطع ناگهانی سوآپ از سال 1389 به بعد شرایط را به‌گونه‌ای ایجاد كرده است كه علی‌رغم برنامه‌ریزی‌های انجام شده و آغاز مجدد مذاكرات برای احیای سوآپ نفت خام، كشورهای حاشیه دریای خزر رغبت چندانی برای از سرگیری معاوضه نفت خام خود با ایران ندارند. بدین ترتیب با توقف سوآپ گزینه‌های دیگری توسط شركت‌های مذكور برای انتقال نفت منطقه آسیای میانه نظیر خط لوله BTC و CPC برای این امر در نظر گرفته شد. لازم به توضیح است كه پس از دستور قطع عملیات سوآپ نفت خام در 1391/4/25 این عملیات به‌طور كامل در كشور قطع گردید.
جدول 5-1روند واردات كل نفت خام از مبادی وارداتی فوق‌الذكر را در سال‌های95-1380 نشان می‏دهد.

2-1-5 واردات فرآورده

به‌منظورتأمین كمبود فرآورده‏‌های نفتی، واردات مقادیری انواع فرآورده‏ از سالیان گذشته صورت گرفته كه روند آن با توجه به تقاضای داخلی در نوسان بوده است.
جدول 5-2 و نمودار 5-1 روند میزان واردات فرآورده‏های نفتی را در سال‌های95-1385 نشان می دهد.

بنزین‌موتور: بر اساس ارقام مندرج در جدول 5-2 در سال 1395، رشد مصرف بنزین موتور علی‌رغم اعمال سهمیه‌بندی و همچنین اعمال قانون هدفمندی یارانه‌ها، واردات این فرآورده را اجتناب ناپذیر كرده بود، به نحوی كه میزان متوسط واردات آن در سال 1395 به 12/10 میلیون لیتر در روز رسید كه نسبت به سال قبل (9/99 میلیون لیتر در روز) 21/12 درصد افزایش داشته است. شایان ذكر است كه قطع بنزین دریافتی از مجتمع‌های پتروشیمی از نیمه دوم سال 1392 و به‌طور كامل در سال های 95-1393 باهدف كاهش آلودگی محیط زیست نیز در افزایش واردات بنزین موتور موثر بوده است.
نفت‌گاز: در سال‌های اخیر به علت محدودیت در تولید نفت‌گاز در پالایشگاه‌های داخلی و رشد فزآینده مصرف این فرآورده، بخصوص به دلیل جبران كمبود سوخت نیروگاه‌ها در فصل سرد، واردات این فرآورده متناسب با شرایط آب و هوایی كشور اجتناب‌ناپذیر بوده است. در سال‌های 1392 و 1393 علی‌رغم كنترل عرضه آن در بخش‌های مختلف مصرف، مصرف نفت‌گاز به علت جبران كمبود گاز به خصوص در فصل سرد در نیروگاه‌های كشور افزایش یافت. لذا ، برای جبران كمبود تولید مقدار كمی واردات انجام شد. از سال 94 با توجه به برنامه ریزی های انجام شده، تولید گاز از میدان گازی پارس جنوبی افزایش یافت و با افزایش تولید گاز، حجم گاز تحویلی به نیروگاه ها و صنایع رشد کرد، که این به معنی کاهش مصرف نفت‌گاز و جایگزینی آن با گاز بوده است، به طوری که از سال 94 با افزایش تولید گاز، واردات گازوئیل به کشور به صفر رسید.
گازمایع: به علت بهره‌برداری از طرح‌های جدید توسعه و بهینه‌سازی در پالایشگاه‌های نفت و افزایش تولید این فرآورده، نیاز به واردات آن در سال های اخیر به‌شدت کاهش یافته است.
كل فرآورده‌ها: چنان‌كه در جدول 5-2 مشاهده می‌شود، در سال 95 حجم کل واردات فرآورده های نفتی مربوط به بنزین است که حدود 76/11 هزار بشکه در روز معادل 24/28 میلیون بشکه معادل نفت خام در سال است. درمجموع رشد واردات كل فرآورده‌ها نسبت به سال قبل 20/8 درصد افزایش نشان می دهد.

3-1-5 سوآپ فرآورده‌ها

در سال‌های گذشته با ایجاد زیرساخت ها در پایانه‌های نفتی شمال كشور و توسعه خطوط انتقال، ظرفیت قابل‌توجهی برای سوآپ نفت خام و فرآورده‌های مختلف نفتی از كشورهای حاشیه دریای خزر فراهم شده است. عملیات سوآپ فرآورده در شركت ملی پخش برای تأمین بخشی از سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های كشور و نیاز به فرآورده در مناطق شمال، شمال شرق و غرب كشور با هدف صرفه‌جویی در هزینه‌های حمل‌ونقل فرآورده از مبادی تولید به مناطق اشاره شده، آزاد شدن بخشی از ناوگان حمل‌ و نقل فرآورده و استفاده از آن در بخش‌های دیگر، كسب درآمد برای شركت ملی پخش از طریق دریافت حق سوآپ و صادرات فرآورده‌های مازاد بر نیاز داخل به‌عنوان معوض از سال 1374 آغاز شده و تاكنون بدون توقف ادامه داشته است. فعالیت سوآپ فرآورده‌ها به‌طور عمده توسط بخش خصوصی و در صورت نیاز به فرآورده خاص توسط شركت ملی پخش انجام شده است و این شركت در سال‌های اخیر بر افزایش سوآپ از كشورهای همسایه به‌ویژه به‌منظور كاهش قاچاق فرآورده تاكید داشته است. جدول 5-3 مقدار سوآپ فرآورده‌های نفتی كه توسط شركت ملی پخش برای تأمین نیازهای مناطق داخلی كشور (نظیر تأمین سوخت نیروگاه‌های نكا و غرب كشور)، از كشورهای همسایه در دوره زمانی 95-1391 انجام شده را نشان می‌دهد.

بنابر اعلام شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در سال ۱۳۹5 سوآپ فرآورده انجام نشده است.

4-1-5 واردات گاز طبیعی

به‌منظور تأمین بخشی از گاز طبیعی موردنیاز مناطق شمالی و شمال‌شرق كشور، سال‌ها است ایران به خصوص درفصول سرد سال روزانه بین 23 تا 30 میلیون مترمکعب گاز از تركمنستان وارد می‌ كرده است و بدین ترتیب تقریباً هر سال حدود 10 درصد مصرف خود را از این طریق تأمین می‌نماید. واردات گاز از تركمنستان از دو طریق انجام می‌شود. نخستین خط لوله گاز وارداتی 200 كیلومتری كربچه – كردكوی در سال 1376 به بهره‌برداری رسید و از این خط تركمنستان سالانه 6 تا 8 میلیارد مترمکعب گاز خود را به ایران صادر می‌كند. دومین خط لوله گاز وارداتی خط لوله دولت‌آباد – سرخس- خانگیران به طول 30 كیلومتر می‌باشد كه ظرفیت سالانه آن 12 میلیارد مترمکعب است. علاوه بر واردات گاز از كشور تركمنستان، مقداری گاز نیز با عنوان تبادل گاز یا سوآپ بین آذربایجان و ایران برای تحویل به نخجوان منتقل می‌شود.
جدول 5-4 مقدار كل واردات گاز سبك (شامل واردات از تركمستان و برداشت از گاز آذربایجان) را در سال‌های 95-1386 نشان می دهد.

چنان‌كه از ارقام جدول مشهود است، میزان كل واردات گاز به كشورکه سال 1393 با 42/66 درصدی به مقدار متوسط 21 میلیون مترمکعب در روز و در سال 1394 با رشد 20 درصدی به میزان 25 میلیون مترمکعب در روز رسیده بود، در سال ۱۳۹۵ با کاهش 35/5 درصدی به میزان 16 میلیون مترمکعب در روز رسیده است.
شایان ذكر است كه از پنج سال گذشته تاكنون واردات گاز طبیعی از تركمنستان فراز و فرودهای متعددی داشته به‌طوری كه در این مدت تركمنستان سه بار به‌طور رسمی صادرات گاز به كشور را متوقف كرده است. بر این اساس در سال1392 و 1393 با انجام مذاكراتی كه بین مقامات ایران و طرف تركمنستانی انجام شد ضمن آن كه تغییری در قیمت گاز حاصل نشد، مقامات تركمنستان متعهد شدند برای زمستان در صورت در اختیار داشتن توان و ظرفیت تولید، مقدار گاز بیشتری را تحویل ایران نمایند، لیكن با توجه به زمستان بسیار سخت سال1393، به دلیل پاره‌ای محدودیت‌های موجود در دسترسی به مكانیز‌م‌های مالی و فنآوری و مشكلات پرداخت هزینه صادرات در نتیجه بیشتر از تعهد به كشور صادرات گاز توسط تركمنستان انجام نشد.

5-1-5 واردات زغال‌سنگ

تقریباًحدود 2 تا 2/5 میلیون تن از ذخایر زغال‌سنگ كشور در سال، استخراج می‌شود كه تولید كنسانتره آن حدود 1/2 میلیون تن می‌باشد (2/5 میلیون تن در سال 1394)، درحالی‌که كارخانه ذوب‌آهن اصفهان و فولاد مباركه،1/4 تا 2 میلیون تن در سال زغال‌سنگ به‌صورت كك نیاز دارند، بنابراین كمبودها باید از طریق واردات تأمین شود. بر این اساس درحال حاضر بیشترین واردات زغال‌سنگ را ازنظر نوع، كك تشكیل می‌دهد و ایران در زمره خریداران و واردكنندگان بزرگ زغال‌سنگ در جهان از نوع كك‌شو قرار دارد.
جدول 5-5 مقدار انواع زغال‌سنگ وارداتی بهتفکیک ککها و نیمهککها، قطران و سایر انواع را در سال‌های 1393 و 1394 نشان می‌دهد.

مطابق جدول 5-5، واردات زغال‌سنگ در سال 1394 نسبت به سال گذشته روند افزایشی داشته و خصوصاً در بخش سایر زغال‍سنگ‍ها (به‌جز کک، نیمه کک و قطران‍ها) افزایش بیش از 2/5 برابری در واردات در آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران به ثبت رسیده است، که عمدة این واردات در سال 1394 از مبدأ کشور چین بوده است.

جدول 5-6 کل واردات زغال‌سنگ به کشور (شامل انواع انواع زغال‌سنگ حرارتی، پیت ماس، سایر تورب‌ها و سایر آنتراسیت‍ها و همچنین انواع كك و نیمه کک وارداتی) در سال‌های 94-1384 را نشان می‌دهد.

آمار جدول 5-6 نشان می‌دهد علی‍رغم کاهش 33/1- درصدی در واردات انواع کک‍ها و نیمه کک‍ها به کشور، همانگونه که گفته شد به دلیل افزایش واردات زغال‌سنگ حرارتی به کشور واردات کل زغال‌سنگ به کشور نسبت به سال قبل 19/5 درصد افزایش داشته است. این در حالی است که نرخ تغییرات متوسط سالیانه واردات در دوره زمانی 94-1384 کاهش 2/8- درصدی را نشان می‌دهد.

6-1-5 واردات برق

جدول 5-7 واردات برق ایران طی سال‌های 95-85 را نشان می دهد. همانطور كه ملاحظه می‌گردد در سال 1395 میزان واردات برق ایران 4221/09 گیگاوات ساعت بوده است كه نسبت به سال قبل 1/48 درصد رشد را نشان می دهد. در سال 1395 ایران از كشورهای نخجوان،‌ارمنستان، آذربایجان و تركمنستان واردات برق داشته است. در این سال بیشترین واردات برق ایران از كشور تركمنستان به میزان 3033/05 گیگاوات ساعت و كمترین میزان واردات از كشور آذربایجان به میزان 3/52 گیگاوات ساعت بود.

2-5 صادرات

1-2-5 صادرات نفت خام

میزان صادرات نفت خام پس از تأمین نفت خام مورد نیاز پالایشگاه های داخل و برآورده ساختن نیاز داخلی تعیین می‌شود. بنابراین پس از تأمین نیاز داخلی از كل نفت خام تولید شده كشور، مابقی نفت خام برای صادرات تخصیص داده می‌شود.
جدول 5-7 و نمودار 5-2 روند صادرات مستقیم نفت خام طی سال‌های 95-1378 را نشان می دهد.

چنان‌كه از ارقام مندرج در جدول مشهود است، به‌طورکلی صادرات مستقیم نفت خام در دوره زمانی 95-1387 با توجه به سهمیه‌های تعیین شده برای اعضا در اوپك و تأمین خوراك پالایشگاه‌های داخلی و همچنین تقاضای بازار با نوسانات معمول همراه بوده است. در سال 1391 به دلیل اعمال تحریم‌های شدید و ایجاد محدودیت‌های واردات نفت خام از ایران برای سایر كشورها از طرف كشورهای غربی، صادرات نفت خام نسبت به سال قبل (سال 1390) به‌شدت كاهش یافت به‌طوری كه میزان آن با رشد كاهشی 49 درصدی روبرو شد. در سال 1392 اعمال تحریم‌های شدید تا نیمه دوم سال ادامه داشت، سپس بر اساس طرح مشترك توافق شده میان ایران و كشورهای گروه 1+5 (آغاز مرحله اول توافق‌نامه ژنو در 30 دی‌ماه 1392 مطابق با ژانویه 2014) تحریم‌های مرتبط با صادرات نفت كشور در سقف تعیین‌شده یك میلیون بشكه در روز به حالت تعلیق درآمد و موانع ارایه خدمات مرتبط با كشتیرانی بین‌المللی برای شركت ملی نفتكش ایران به‌منظور حمل نفت خام ایران به شش كشور چین، هند، تركیه، تایوان، ژاپن و کره جنوبی در سقف تعیین ‌شده لغو گردید. با این وجود در سال 1392 میانگین صادرات نفت كشور بر طبق آمار رسمی اعلام‌شده توسط شركت ملی نفت ایران به 1/0213 بشكه در روز (معادل 372/77 میلیون بشكه درسال) رسید كه نسبت به سال قبل (سال 1391) هم‌چنان با كاهش 9/84 درصدی روبرو شد. در سال 1393 میزان صادرات نفت خام ایران 1/0712میلیون بشكه در روز (391 میلیون بشكه در سال) بوده است كه نسبت به صادرات سال 1392 (372/77 میلیون بشكه در سال) 4/9 درصد افزایش یافته است این روند در سال 94 نیز ادامه یافت به‌طوری که میزان صادرات نفت خام ایران 412 میلیون بشکه در سال شد که نسبت به سال قبل5/1 درصد افزایش داشت. در سال ۹۵ صادرات نفت ایران با افزایش 85/17 درصدی به 765 میلیون بشکه در سال رسید که نسبت به سال ۹۲ بیش از دو برابر شده است. طی 15 سال گذشته، سال 1386 با صادرات 2/489 میلیون بشكه در روز و سال1392 با صادرات 1/0213 میلیون بشكه در روز ركورددار بیش‌ترین و كم‌ترین صادرات نفت خام بوده‌اند.
علاوه برصادرات مستقیم نفت‌خام، شركت ملی نفت ایران متعهد بود كه به ازای نفت خام وارداتی به‌عنوان سوآپ از كشورهای حاشیه دریای خزر از مسیر ایران كه مستقیماً برای خوراك پالایشگاه‌های تهران و تبریز تخصیص داده می شد، پس از دریافت حق‌الزحمه سوآپ، معادل میزان نفت خام وارداتی به‌حساب كشورهای مذكور به‌عنوان “صادرات به‌ازای سوآپ” صادرنماید، ولی با توقف‌سوآپ، این عملیات در 25 تیر سال 1392به‌طور كامل متوقف شد. جدول 5-9 روند صادرات نفت خام به ازای سوآپ را در طی سال‌های 95-1382 نشان می‌دهد.

چنانكه جدول فوق نشان می‌دهد، در اوایل سال 1389 به علت عدم تمدید قرارداد با شركت‌های خارجی طرف مقابل و تعلیق سوآپ، میزان نفت خام صادراتی به ازای سوآپ به مقدار قابل ملاحظه‌ای كاهش یافت لیكن هرچند در اوایل تابستان سال1390 مجدداً عملیات سوآپ آغاز گردید و به تدریج تا حداكثر 20 تا 25 هزار بشكه در روز رسید، با این وجود از سال 1392 علی‌رغم آغاز مذاكره با شركت‌های طرف‌ قرارداد به علت عدم استقبال آن‌ها از عقد قرارداد با ایران عملاً فعالیت سوآپ نفت خام در پایانه‌های نكا و خارك به‌طور كامل متوقف گردید که این توقف در سال های 95-93 نیز ادامه داشته است.

2-2-5 صادرات فرآورده

عمده صادرات فرآورده های نفتی كشور نفت‏ كوره می‏باشد به‌طوری كه ایران یكی از بزرگترین صادركنندگان نفت‌كوره در سطح منطقه و جهان است. صادرات سایر فرآورده‌های مازاد بر مصرف داخلی برحسب مورد انجام می‏گیرد.جدول 5-10 و نمودار 5-3 روند صادرات انواع فرآورده‏های نفتی كشور را در دوره زمانی 95-1385 نشان‌می‏دهد.

در سال 1395، میزان نفت كوره صادراتی نسبت به سال 1394، 65/97 درصد و نفتا صادراتی 71/29 افزایش داشته است. در سال 1395 حجم كل صادرات فرآورده ‏های نفتی (با احتساب نفتا) 376/64 هزار بشكه در روز (معادل 148/61 میلیون بشكه معادل نفت خام در سال) بوده، كه به علت افزایش صادرات نفت‌كوره و نفت گاز نسبت به سال قبل 70/23 درصد افزایش نشان می دهد.

3-2-5 صادرات گاز طبیعی

صادرات گاز كشور به علت مسائلی چون تحریم، بالا بودن میزان مصرف نسبت به تولید، تاخیر در بهره‌برداری از طرح‌های توسعه تولید گاز به خصوص فازهای جدید پارس جنوبی، در سال‌های اخیر فراز و نشیب‌های زیادی داشته است. با این كه ایران بر اساس آمار اوپك اولین و بر پایه گزارشBP دومین ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد، نتوانسته سهم مناسب خود را از تجارت جهانی گاز به دست آورد. در سال 1395 صادرات گاز طبیعی از كشور منحصر به صادرات گاز به كشورهای همسایه تركیه، ارمنستان و آذربایجان بود كه در مورد صادرات گاز به ارمنستان، قرارداد به‌صورت تهاتر گاز و برق می‌باشد.
افزون بر صادرات فوق‌الذكر، در سال 1395 نیز همچنان مانند سال‌های اخیر مقداری گاز با عنوان تبادل گاز یا سوآپ بین آذربایجان و ایران برای تحویل به نخجوان صورت گرفته و از این طریق مقداری گاز برای مصارف داخل برداشت‌شده است. بنابراین مقدار گازی كه به نخجوان تحویل شده به‌عنوان صادرات محسوب می‌شود.
جدول 5-11 روند مقدار صادرات گاز سبك به كشورهای تركیه، ارمنستان و آذربایجان را در سال‌های
95-1385 نشان می دهد.

همان‌طور كه جدول فوق نشان می‌دهد در سال 1395، شركت ملی گاز در حالی كه گاز موردنیاز كشور را بدون هیچگونه اختلال در گازرسانی به خصوص به بخش خانگی-تجاری تأمین كرده، تقریباً به تعهدات قراردادهای صادراتی خود با كشورهای تركیه و ارمنستان تا حد امكان عمل كرده است.
• با توجه به این كه حجم تولید گاز ایران در دو الی سه سال آینده با راه‌اندازی فازهای پارس جنوبی افزایش بسیار خواهد داشت و هم‌چنین به علت اشباع بودن بازار مصرف داخلی، برای افزایش صادرات گاز كشور مذاكراتی با كشورهای مختلف آغاز شده است. از كشورهایی كه از سال 1393 طرف مذاكره ایران بودند می‌توان به پاکستان، هندوستان، گرجستان، کره، ژاپن، چین، امارات،کویت، روسیه، فرانسه، آلمان، اتریش و ایتالیا اشاره كرد. ضمن آن كه قرارداد صادرات گاز به‌سوییس نیز توسط امور بین‌الملل شركت ملی گاز امضا شد. تركیه نیز اعلام كرده كه گفتگو با ایران را برای توافق احداث یك خط لوله گاز برای انتقال گاز ایران به اروپا از طریق این كشور آغاز كرده است.
• در مورد قرارداد صادرات گاز به پاكستان، با توجه به تعهدهای طرفین به موجب قرارداد فی‌مابین، طرف ایرانی تا اواخر سال 1393 بیش از 75 درصد خط لوله اتصال گاز به قطر 56 اینچ در بخش ایرانی اجرا كرده به‌طوری كه از مجموع 1227 كیلومتر خط لوله، سهم ایران به میزان 924 كیلومتر آن احداث شده و با روند موجود در زمان تعیین شده به تعهد خود عمل خواهد كرد. لیكن به نظر می‌رسد كه طرف پاكستانی در انجام تعهدات خود با مشكلات فراوانی مواجه شده و اقدام عملی و جدی در این زمینه انجام نداده و موضوع را با تحریم‌های آمریكا علیه ایران مرتبط دانسته است.
• بر اساس قرارداد، صادرات گاز به عراق در فاز نخست روزانه 25 میلیون مترمکعب می‌باشد كه با اجرایی شدن آن گاز موردنیاز 5 نیروگاه كلیدی عراق تأمین می‌گردد. صادرات گاز به بغداد از سمت ایلام و از خط لوله گاز ششم سراسری صورت خواهد گرفت. پروژه اصلی صادرات گازبه عراق نیازمند اجرای كامل خط لوله ششم سراسری حدفاصل اهواز تا كوهدشت به طول 381 كیلومتر و قطر56 اینچ و اخذ انشعاب56 اینچی از این خط در ناحیه كوهدشت و ادامه آن تا چارمله و نفتشهر به طول 228 كیلومتر می باشد. درحال حاضر و در فاز اضطراری، با استفاده از سیستم انتقال گاز موجود و اجرای پروژه های (بیستون- كرمانشاه به طول34 كیلومتر و قطر 30 اینچ، بیستون- دهگلان به طول123كیلومترو قطر56 اینچ، بیستون- دهگلان به طول13كیلومتر و قطر30 اینچ و چارمله- نفتشهر به طول 98 كیلومتر و قطر 48 اینچ، صادرات گاز به عراق میسرخواهدشد. خط انتقال 48 اینچ اهواز- شلمچه به طول145كیلومتر (منشعب ازخط ششم سراسری) جهت صادرات گاز به عراق (بصره) در نظرگرفته شده است. فاز اضطراری این پروژه از خرمشهر تا شلمچه به طول 28 كیلومتردرمرحله اخذ پیمانكار اجرایی می باشد. طول خط لوله گاز در عراق 270 كیلومتر است و گاز آن به‌منظور تأمین سوخت نیروگاه‌های بغداد، شهر صدر و المنصوریه در نظر گرفته شده است.
عراق خواستار افزایش حجم واردات گاز از ایران تا روزانه 50 میلیون مترمکعب شده است. صادرات گاز به عراق از طریق بصره به‌عنوان فاز دوم صادرات گاز به عراق با ظرفیت 25 میلیون مترمکعب در روز به درخواست طرف عراقی در دست مذاكره با امور بین‌الملل شركت ملی گاز برای اجرایی شدن قرارداد بود. در صورت انعقاد قرارداد، طول خط لوله صادرات گاز به بصره 142 كیلومتر با قطر 42 اینچ خواهد بود. برای اجرای این خط، انشعابی از خط ششم سراسری به سمت خرمشهر و در فاز اضطراری انشعابی از خرمشهر تا مرز گرفته می‌شود. با اجرای فاز دوم صادرات گاز به عراق، حجم صادرات گاز ایران به روزانه 75 تا 80 میلیون مترمکعب افزایش خواهد یافت و بدین ترتیب حجم صادرات به 2/5 تا 3 برابر واردات گاز كشور خواهد رسید.
شایان ذکر است، عملیاتی‌شدن صادرات گاز به نیروگاه‌های مذکور بدلیل وجودمشکلات و موانع امنیتی دراستان‌های دیاله و بغداد کشور عراق با تأخیر مواجه شده است، لیکن پیش‌بینی می‌گردد شروع عملیات صادرات گاز به کشور عراق از منطقه مرزی نفت شهر درنیمه اول سال جاری آغاز شود.
• قرارداد صادرات سالانه 10 میلیارد مترمکعب گاز به كشور عمان در اواخر سال 1392 امضاء و در سال 1393 اجرایی گردید. مطابق این قرارداد كه برای 25 سال برنامه‌ریزی شده گاز از طریق خط لوله‌ای به طول 350 كیلومتر كه شام یی و 150 كیلومتر خط در خشكی می‌شود از رودان در استان هرمزگان به سهار در عمان وارد می‌شود و بعد به شبكه داخلی عمان وصل می‌گردد. در این قرارداد پیش‌بینی شده كه تمام سرمایه‌گذاری خط لوله در بخش خشكی و دریایی و تاسیسات انتقال به‌طور كامل توسط طرف عمانی تأمین شودو بازپرداخت آن از محل درآمدهای حاصل از فروش گاز تأمین خواهد شد. هم‌چنین بر اساس این قرارداد شركت مشتركی با سهام مساوی ایرانی – عمانی تشكیل و ثبت می‌شود كه این شركت كار بازاریابی و عملیات راهبری و تعمیر و نگهداری خط لوله را به عهده می‌گیرد. بنابراین این گاز می‌تواند در عمان عرضه شود و هم با بازاریابی شركت مشترك مذكور به كشورهای همسایه صادر شود. بر اساس برنامه زمان‌بندی شده انتظار می‌رود این پروژه در مدت كمتر از سه سال عملیاتی شود.

4-2-5 صادرات مایعات، میعانات گازی و گاز مایع

بخش اعظم میعانات گازی میادین مستقل توسط شركت ملی نفت ایران صادر می‏گردد. میعانات گازی صادرشده عمدتاً از ناحیه نار، كنگان، پارس جنوبی و پارسیان می‏باشد و صادرات مایعات گازی مازاد بر مصرف از مناطق نفت‌خیز جنوب از طریق بندر ماهشهر صورت می‌گیرد. درسال 1395 به طور متوسط 569/84 هزار بشكه در روز مایعات و میعانات گازی مناطق نفت‌خیز جنوب، پارس جنوبی و پارسیان و پالایشگاه فجر از بندر ماهشهر، عسلویه و بندر طاهری به خارج از كشور صادر شد كه نسبت به سال قبل، 102/84 درصد افزایش نشان می‌دهد. لازم به ذكر است كه این عدد با در نظر گرفتن نفتای صادراتی محاسبه‌شده است كه مقداری از آن با نفت خام مخلوط (5/7 هزاربشكه در روز) و صادرشده است و مقداری از آن نیز به بندر صادراتی ماهشهر (6/4 هزار بشكه در روز) برای صادرات تحویل داده‌ شده است. ضمناً در پالایشگاه‌های گازی كه دارای کارخانه‌های گاز مایع می‌باشند از مقداری میعانات گازی، گاز مایع تولید می‌شود كه بخش كمی از آن برای تأمین مصارف داخل و بخش عمده آن برای صادرات عرضه می‌شود. صادرات گاز مایع تولید شده در کارخانه‌های گاز مایع پالایشگاه‌های گازی در سال 1395 كه توسط شركت ملی نفت ایران و شركت ملی گاز ایران انجام شده 1624 هزار تن بوده كه نسبت به سال گذشته 9/63 درصد کاهش داشته است.
جدول 5-12مقدار صادرات، مایعات و میعانات گازی و گازمایع (پروپان و بوتان) را در طی سال‌های 95-1385 نشان می دهد.

5-2-5 صادرات زغال‌سنگ

جدول 5-13 میزان صادرات زغال‌سنگ را طی دوره 94-1384 را نشان می دهد. آمار جدول زیر نشان از آن دارد كه میزان صادرات زغال‌سنگ در حالی كه نسبت به سال قبل حدود 11 درصد كاهش داشته است، لیكن به‌طور كلی با نوسانات شدید در طول دوره زمانی 94-1384، متوسط سالیانه صادرات آن با رشد17/5 درصدی همراه بوده است.

6-2-5. صادرات برق

جدول 5-14 صادرات برق ایران طی سال‌های 95-85 را نشان می دهد. همانطور كه ملاحظه می‌گردد در سال 1395 میزان واردات برق ایران 6687/8 گیگاوات ساعت می‌باشد كه نسبت به سال قبل 32/49 درصد كاهش را نشان میدهد. در سال 1395 برق ایران به كشورهای عراق، افغانستان، پاكستان، تركیه، ارمنستان، نخجوان و ‌آذربایجان‌ صادر شده است. در این سال بیشترین صادرات ایران به كشور عراق و به میزان 5023/62 گیگاوات ساعت و كمترین میزان صادرات ایران به كشور آذربایجان به میزان 1/05 گیگاوات ساعت بود.